O Aikido

Aikido jest japońską sztuką walki polegającą na wykorzystaniu siły atakującego przeciwko niemu, poprzez wykonanie zejścia z linii ataku w celu wykorzystania siły odśrodkowej, jaką uzyskuje atakujący partner. W tym celu stosowane są techniki bogate w rzuty i dźwignie, szczególnie dźwignie na małe stawy: nadgarstki i łokcie oraz uniki i pady. Podkreślić jednak trzeba, że według filozofii tego systemu walki, wszystkie techniki prowadzą do obezwładnienia napastnika nie wyrządzając mu przy tym krzywdy. Przeciwnik w tym wypadku nie jest wrogiem, którego należy zniszczyć lecz bratem, który zabłądził i należy mu pomóc. Słowo „Aikido – tłumaczy się jako „drogę harmonii ciała i umysłu” jak również „drogę do harmonii z wszechświatem”. Składowe nazwy tej sztuki walki oznaczają bowiem kolejno:

AI – harmonia KI – energia wszechświata DO – droga

Właściwy kształt Aikido jako sztuka walki uzyskało dopiero w XX wieku, choć jego początków doszukać się można w starożytnej Japonii. Twórcą tego systemu był O’Sensei¹ Morihei Ueshiba, który ćwiczył i uzyskał certyfikaty mistrzowskie w ponad 32 sztukach walki.

Właściwy kształt Aikido jako sztuka walki uzyskało dopiero w XX wieku, choć jego początków doszukać się można w starożytnej Japonii. Twórcą tego systemu był O’Sensei Morihei Ueshiba, który ćwiczył i uzyskał certyfikaty mistrzowskie w ponad 32 sztukach walki.

• Aikido Aikikai – jest to najliczniejsza organizacja z siedzibą główną w Tokio, głównym Doshu² jest Moriteru Ueshiba;
• Aikido Kobayashi – charakteryzuje się ruchami okrężnymi, wprowadzonymi przez Morihei Ueshibę w ostatnim okresie jego życia;
• Aikido Yoshinkan – stworzony został przez Gozo Shioda zaraz po wojnie i jest uważany za najtwardszy ze styli;
• Aikido Iwama-Ryu – założycielem był Morihiro Saito, ten styl kładzie nacisk na dokładny przekaz nauk założyciela jak również walkę bronią;
• Shin-Shin Toitsu Aikido – stworzony przez najwybitniejszego ucznia Ueshiby, Koishi Tochei, również zwany „Szkołą KI”, duży nacisk kładzie na rozwijanie i doskonalenie ki – energii;
• Shodokan Aikido – lub Tomiki Aikido założony przez Kenji Tomiki, jest to jedyny styl zwany sportowym i jedyny w którym odbywają się regularne zawody, grupa ta stanowi niewielki margines światowego Aikido, w Japonii natomiast w zasadzie w ogóle nie występuje, ponieważ O’Sensei nie pochwalał rywalizacji sportowej.

Walka i agresja uważane były przez mędrców Wschodu za wyraz „walki wewnętrznej” umysłu człowieka pełnego złych nawyków, strachu, fałszywych obrazów siebie oraz świata. Jednocześnie zauważyli oni, że systematyczny trening sztuki walki może służyć jako środek do opanowania nieuporządkowanego stanu umysłu i własnej agresji³. Z tego przekonania wyrosło także Aikido, którego fundamentem, jak piszą Muszyński i Pawlik jest miłość do bliźniego oraz rozum człowieka, jego świadomość⁴. Opowiadając agresją na agresję nie da się niczego nauczyć – można w ten sposób jedynie pogłębiać ten stan. Dlatego też świadomość i wiedza mają większe znaczenie niż same umiejętności. Morihei Ueshiba nauczając kładł na ten aspekt ogromy nacisk. Według niego Aikido ma służyć celom wyższym, a nie zniszczeniu przeciwnika. Miłkowski⁵ również odnosi się do tego etycznego aspektu pisząc, że najsubtelniejszym środkiem obrony w tym systemie walki jest obezwładnienie napastnika i pozostawienie go w zaskoczeniu nie robiąc mu przy tym żadnej poważniej krzywdy. W etyce tej mieści się jeszcze jeden cel będący ideałem: przekonać przeciwnika, że walka jest bez sensu. Sam Ueshiba powiedział: „Kiedy zaatakuje mieczem niech tnie powietrze, aż wyda mu się to bezsensowne. Niech kłuje nożem w pustkę, zadaje ciosy, które go tylko zmęczą, próbuje chwytów, które nic nie chwytają. Niech przenika przez obrońcę, jak przez mgłę lub odbija się od niego łagodnie, jak płatki śniegu od szybko wirującej kuli. Wówczas zrozumie, że atak i agresja nie mają sensu. Odejdzie pokonany, lecz w istocie bogatszy w człowieczeństwo”.

W Aikido nie używa się słów takich jak: rywal, przeciwnik czy napastnik. Mówi się raczej o „błądzącym bracie” potrzebującym pomocy, który uzyskuje ją wówczas kiedy wygasimy w nim agresywne nastawienie. Zadaniem Aikido jest neutralizowanie czynów a nie człowieka⁶. Ta sztuka walki jest czymś więcej niż tylko rodzajem czysto fizycznych umiejętności. Aby móc się zsynchronizować z atakiem przeciwnika, z jego siłą konieczne jest posiadanie nie tylko elastycznego ciała, ale i elastycznego umysłu⁷.

Śmiało można powiedzieć, że filozofia Aikido może być sposobem na życie zgodne z powszechnie przyjętymi normami społecznymi, ponieważ umożliwia pokonywanie własnych agresywnych instynktów. Trening Aikido uczy także przezwyciężać lęk i kompleksy rodzące agresję oraz uwidacznia własne słabości i konieczność współpracy z innymi w celu jej przezwyciężenia⁸. Aikido ćwiczy zatem ciało na równi z umysłem, rozwija uczciwość, rzetelność, szczerość i szacunek. Nauka technik nie jest jedynym celem tej sztuki walki, ale narzędziem kształtowania charakteru i rozwoju osobistego. O uniwersalności Aikido świadczyć może ponadto fakt, że jest ono dostępne dla wszystkich bez względu na wiek, płeć, rasę, wyznanie, wykształcenie, warunki fizyczne takie jak wzrost czy waga – nie ma trudności w adaptacji programu treningu do możliwości poszczególnych osób⁹.

Wielowymiarowe aspekty uprawiania Aikido

Uprawianie Aikido można rozpatrywać z punktu widzenia trzech aspektów: wychowawczego, zdrowotnego i psychicznego.

Nauczając sztuk walki trzeba zdać sobie sprawę z tego, że przekazujemy podopiecznym potencjalne narzędzie do wyrządzania krzywdy, dlatego tak ważne jest równoczesne nauczanie filozofii, która pozwoli zapanować nad ciałem.

Wiele publikacji wskazuje na to, że jedną ze skuteczniejszych metod oddziaływania na młodego, pełnego energii człowieka jest duża dawka ruchu, która powoduje fizyczne zmęczenie a tym samym psychiczne rozładowanie. Jeżeli dołożyć do tego zasady, etykę i reguły, które kierowałyby tym ruchem oraz widowiskowość, która byłaby element scalającym całokształt, mamy do dyspozycji ciekawą metodę kształtowania „człowieka moralnego”. Taką metodą mogą być sztuki walki a w szczególności Aikido, która łączy zasady, etykę i reguły z działaniem praktycznym.

Miłkowski słusznie nazwał Aikido „sztuką walki dla dżentelmenów”¹⁰, ponieważ jej największą zaletą jest aspekt wychowawczy, który wdrażany jest w toku treningu. Adepci uczą się teorii poprzez działanie praktyczne, ponieważ wykonując ćwiczenia zmuszeni są dbać o bezpieczeństwo partnera i swoje własne. Uczą się również asekuracji, pomocy, zasad bezpieczeństwa, a tym samym szacunku względem siebie. Muszyński i Pawlik piszą: „Fenomenem Aikido jest to, że bez owych zasad moralnych nie da się wykonać żadnej techniki. Oczywiście jest to możliwe, jednak należy przy tym zadziałać siłą własną, a w tym momencie to już nie jest Aikido, a tylko wytężanie siebie prowadzące do kontuzji”¹¹.

Sport jest jednym z czynników, które wspomagają rozwój cech o charakterze społeczno-wychowawczym. Uczy on między innymi dokonywać właściwych wyborów, kształci życzliwy stosunek do ludzi oraz silną wolę, uczy właściwie przeżywać sukcesy i porażki, uczy krytycznego patrzenia na siebie ale, również współdziałania i konsekwencji w osiąganiu celów¹².

Twórcy „Światowego Manifestu Wychowania Fizycznego” ogłoszonego przez Międzynarodową Federację Wychowania Fizycznego w 2002 roku stwierdzają: „Zachowania cielesne, ruch i trening fizyczny spełniają esencjonalną rolę w indywidualnym i społecznym rozwoju człowieka, są one niezbędnymi czynnikami wzmacniania zdrowia, jego utrzymania oraz ogólnego wychowania. Zadaniem wychowania fizycznego i sportu jest również tworzenie kultury pokoju (uznanej przez UNESCO oraz przez laureatów Pokojowej Nagrody Nobla za jeden z podstawowych celów działań wychowawczych) oraz krzewienie uniwersalnych wartości etycznych, postaw solidarności międzyludzkiej i współpracy niezbędnych do harmonijnego współistnienia. Budowanie kultury pokoju opartej na szacunku do życia, dialogu, solidarności i tolerancji, musi iść w parze – zdaniem twórców Manifestu – ze zwalczaniem kultury wojny, przemocy i dyskryminacji”¹³.

Sztuki walki (budo), z Aikido na czele bez wątpienia spełniają kryteria owego manifestu¹⁴.

Trening prowadzony pod okiem doświadczonego instruktora oferuje także szereg korzyści w aspekcie zdrowotnym. Tradycja budo uczy, że aby zachować zdrowie należy równocześnie ćwiczyć ciało i umysł przez całe życie. Podkreśla również, że istnieją zależności między kontrolowanym stylem życia, zachowaniem właściwej, wyprostowanej postawy fizycznej pozbawionej zbędnych napięć, prawidłowym oddechem a zdrowiem fizycznym i psychicznym. Z tego powodu w treningach sztuk walki – obok praktyki walki obronnej – poświęca się wiele uwagi ćwiczeniom oddechowym, relaksujących i ćwiczeniom z zakresu „czucia mięśniowego” (umiejętność różnicowania napięcia mięśniowego, pozwala na szybkie, efektywne i ekonomiczne rozwiązywanie zadań ruchowych).

W Aikido dużą zaletą wszystkich technik jest to, że wykonywane wolno tworzą system ćwiczeń rozciągająco-gibkościowych, które mogą być zmiennie stosowane z typową rozgrzewką. Na przykład podczas nauki padów i przewrotów uciskowi i masażowi poddawane są grupy mięśni leżących wzdłuż kręgosłupa. Masaż tych grup mięśni stosuje się w skrzywieniach kręgosłupa zarówno u dzieci jak i dorosłych¹⁵. Korzystne dla zdrowia są także inne elementy treningu Aikido – chodzenie na boso oraz wykonywanie technik w pozycji suwari waza (w parterze, w pozycji siedzącej)¹⁶.

W trakcie rozgrzewki korzysta się z elementów ćwiczeń aikitaiso, które jest nierozerwalnie związane z Aikido lecz może być również praktykowane niezależnie od sztuk walki. Są to ćwiczenia wykonywane samodzielnie na początku treningu. Ich zadaniem jest przygotowanie organizmu do wysiłku fizycznego i psychicznego oraz minimalizacja ryzyka kontuzji. Fundamentalnymi częściami aikitaiso są: automasaż, medytacja, ćwiczenia oddechowe i gimnastyka. Bartosz Ciechanowicz wyróżnia aż pięć stref wpływu aikitaiso: ćwiczenia kształtujące sprawność motoryczną i wzmacniające kondycję psychofizyczną: gibkość, koordynację, równowagę statyczną i dynamiczną, poczucie środka ciężkości i czucie mięśniowe;

• ćwiczenia oddechowe, automasaż, ćwiczenia medytacyjne i relaksacyjne, kształtowane odporności psychicznej;
• wiedza o budowie i funkcjonowaniu organizmu, kształtowanie pozytywnego obrazu własnego ciała;
• ćwiczenia kształtujące elementy techniki i taktyki Aikido;
• ćwiczenia o charakterze prozdrowotnym, kształtowanie nawyku dbałości o zdrowie i sprawność fizyczną, dbałość o kręgosłup, aktywowanie układów wegetatywnych (między innymi nerwowego, sercowo-naczyniowego, oddechowego)¹⁷.

Warto także zauważyć, że Aikido, jako forma wysiłku fizycznego, przynosi korzyści dla wszystkich układów wymienionych przez Chodorowską jako te, dla których prawidłowego funkcjonowania sport ma bardzo duże znaczenie:

• w układzie ruchu – aktywność fizyczna wpływa na mineralizacje kośćca; zapobiega i koryguje wady postawy, wzmacnia i stabilizuje stawy, ścięgna i wiązadła; zwiększa przekrój i objętość włókien mięśniowych; zwiększa napięcie, siłę i sprężystość mięśni, dzięki czemu organizm lepiej przystosowuje się do różnych obciążeń;
• w układzie krwionośnym – systematyczny trening zwiększa liczbę erytrocytów, hemoglobiny oraz leukocytów; zwiększa pojemność tlenową krwi, powoduje zwolnienie tętna do 40-50 uderzeń na minutę, zmniejsza ciśnienie skurczowe krwi, kształtuje ekonomiczniejszą pracę serca;
• w układzie oddechowym – aktywność ruchowa zwiększa pojemność życiową płuc; zwiększa głębokość oddechu, a także zużycie tlenu i pułapu tlenowego o około 25%; zmniejsza liczbę oddechów na minutę, zmniejsza wielkość długu tlenowego;
• w układzie nerwowym – ćwiczenia fizyczne pobudzają dojrzewanie ośrodków ruchowych mózgu przyspieszając tym rozwój motoryczności; powodują wzrost szybkości przewodzenia bodźców nerwowych; polepszają koordynację ruchową; zmniejszają poziom lęku; obniżają stany depresyjne oraz poprawiają jakość snu;
• w układzie hormonalnym – aktywność fizyczna ma korzystny wpływ na budowę i czynność przysadki mózgowej przez co może odgrywać rolę czynnika intensyfikującego rozwój fizyczny;
• w układzie immunologicznym – wysiłek fizyczny wpływa na poprawę systemu obronnego i odporności na zachorowania¹⁸.

Trzeci aspekt korzyści płynących z uprawiania Aikido to, jak już wspomniano, aspekt psychiczny. W tej sztuce walki bardzo ważnym, wręcz nadrzędnym celem, jest nie sprawność techniczna pozwalająca zniszczyć przeciwnika, a psychofizyczna przemiana osobowości ćwiczących zmierzająca do stworzenia silnej, harmonijnej i etycznej jednostki zdolnej do samokontroli, efektywnego działania oraz do współpracy z innymi. Jak pisze Harasymowicz:
„W tradycji wschodnich sztuk walki najbardziej ceni się postępy człowieka w walce „wewnętrznej” zgodnie z buddyjską ideą, że najtrudniej jest zwyciężyć siebie samego: zwyciężyć własny egoizm, niewiedzę, przesądy i lenistwo duchowe, które – jak kurz na zwierciadle – uniemożliwia obiektywną obserwację, postawę moralnej prostolinijności, oraz skuteczne działanie”¹⁹.

Oprócz tego trening rozwija również specyficzne kompetencje psychomotoryczne niezbędne do działania w konfliktowych, wyjątkowo trudnych i stresujących sytuacjach zagrożenia agresją fizyczną oraz wpływa na kształtowanie takich cech psychicznych jak: refleks, poprawna ocena sytuacji, zdolność przewidywania i podejmowania decyzji, samodzielność oraz odporność na zmęczenie²⁰.

Zdaniem Marka Konopczyńskiego²¹ wychowanie fizyczne może, a nawet powinno uczyć czynnego wypoczynku, ponieważ umiejętność ta działa profilaktycznie również na zaburzenia psychiczne. Wyrabia także cechy niezbędne dla zdrowia psychicznego, jak: odporność psychiczna, umiejętność ponoszenia klęsk i niepowodzeń.

Aikido jest w stanie niwelować agresję i stres przez wprowadzenie ćwiczących w stan relaksacji i dobrego samopoczucia. Potwierdzają to wyniki ankiety przeprowadzonej na grupie 50 aikidoków przez Muszyńskiego i Pawlika²². Wedle tychże wyników Aikido nie wywołuje agresji u trenujących, zarówno tych na poziomie niskim jak i wysokim. Wręcz przeciwnie, Aikido okazuje się być czynnikiem obniżającym ten stan. Co ciekawe, u osób uznających się za agresywne i trenujących Aikido nie stwierdzono podwyższonego poziomu nerwowości. Natomiast jeśli chodzi o poziom stresu, wedle ankiety jedynie 9 spośród 50 ankietowanych aikidoków stresowała się na treningu. Stres ten związany był jednak z okresem adaptacji do otoczenia, trenera, innych uczestników oraz problemów z poprawnym wykonaniem danej techniki. Są to zatem kwestie, z którymi każdy z nas mierzy się codziennie praktycznie w każdej dziedzinie życia. Wyniki ankiety dowiodły ponadto, że trenujący odczuwają pozytywny wpływ Aikido na kształtowanie charakteru poprzez naukę cierpliwości, szacunku, obniżenie poziom stresu i agresji, stanu relaksacji, konieczność elastycznego myślenia oraz poszukiwania wyjścia z trudnej sytuacji.

—————————————————————
1. Tytuł twórcy Aikido, dosłownie „Wielki Nauczyciel”.
2. Dosłownie oznacza „Mistrza drogi”. W Aikido jest dziedzicznym tytułem osoby przewodzącej Aikikai, w tym wypadku jest nim Moriteru Ueshiba, wnuk założyciela.
3. Harasymowicz J., „Zdrowotne i wychowawcze wartości – sportów i sztuk walki Budo”. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2009 nr 1, s. 5.
4. Muszyński A, Pawlik I., „Wychowawcze i zdrowotne aspekty dalekowschodniej sztuki walki – Aikido”. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2007 nr 4, s. 23.
5. Cytat za: Miłkowski J., „Sztuki i sporty walki Dalekiego Wschodu”. Warszawa 1987, s. 102.
6. Miłkowski J, Makuch S, Miłkowska E., „Aikido – sztuka walki dla dżentelmenów”. Warszawa 1989, s. 49-50.
7. Shioda G., „Dynamiczne Aikido”. Bydgoszcz 1998, s. 16.
8. Harasymowicz J., „Zdrowotne i wychowawcze wartości sportów i sztuk walki Budo”. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2009 nr 1, s. 6.
9. Westbrook A, Ratti O., „Aikido i dynamiczna sfera”. Bydgoszcz 1997, s. 23
10. Miłkowski J., „Sztuki i spory walki Dalekiego Wschodu”. Warszawa 1987
11. Muszyński A, Pawlik I., „Wychowawcze i zdrowotne aspekty dalekowschodniej sztuki walki – Aikido”. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2007 nr 4, s. 19.
12. Chodorowska I., „Aktywność ruchowa – wpływ na zdrowie i rozwój dzieci i młodzieży”. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2008 nr 2, s. 50.
13. Harasymowicz J., „Zdrowotne i wychowawcze wartości – sportów i sztuk walki Budo”. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2009 nr 1, s. 7-8.
14. Tradycja sztuk bojowych (bugei) początkowo wymyślona w celu zadawania okaleczeń i śmierci na polu bitwy, przekształciła się w drogę sztuk walki (budo – etymologicznie: drogi zatrzymania włóczni – powstrzymania agresji) poświęconą doskonaleniu natury człowieka przez jednoczenie umysłu, ciała i ducha. Aikido należy do najmłodszej gałęzi budo.
15. Wysocki J., „Aikido bez tajemnic”. Bydgoszcz, 1990 s. 190.
16. Mroczkowski A., „Zdrowotne aspekty nauczania aikido dla dzieci”. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2002 nr 4, s. 10.
17. Ciechanowicz B. „Gimnastyka Aikido – wybrane elementy aikitaiso”. W: „Sztuki Walki”, 2009 nr 1, s. 16-19.
18. Chodorowska I., „Aktywność ruchowa – wpływ na zdrowie i rozwój dzieci i młodzieży”. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2008 nr 2, s. 49-50.
19. Harasymowicz J., „Zdrowotne i wychowawcze wartości – sportów i sztuk walki Budo”. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2009 nr 1, s. 5
20. Zagadnienia te omawia Harasymowicz w artykule „Zdrowotne i wychowawcze wartości – sportów i sztuk walki Budo” (w: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2009 nr 1, s. 5) oraz Chodorowska w „Aktywność ruchowa – wpływ na zdrowie i rozwój dzieci i młodzieży” (w: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2008 nr 2, s. 50).
21. Konopczyński M., „Twórcza resocjalizacja. Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży”. Warszawa 1996, s. 65.
22. Muszyński A, Pawlik I., „Wychowawcze i zdrowotne aspekty dalekowschodniej sztuki walki – Aikido”. W: „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2007 nr 4, s. 20-23.

Autor tekstu: Helena Stepowany
TEKST POCHODZI PRACY LICENCJACKIEJ PT:
„Opinia wychowawców i wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych na temat wdrożenia Aikido do programów resocjalizacji”